जलतारा योजना : शेतकऱ्यांसाठी जलसंधारणाची क्रांती – Jaltara Yojana:
महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी जलसंधारण आणि भूजल पुनर्भरणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलण्यात आलं आहे — जलतारा (Jaltara) योजना. ही योजना शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतजमिनीत शोषखड्डे खोदण्यासाठी प्रोत्साहन देते आणि त्यासाठी त्यांना आर्थिक मदत प्रदान करते.
सिंचन सुविधा शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाची आहे, कारण ती अधिक उत्पादन घेण्यास मदत करते. शेतातील विहिरी व कूपनलिकांची पाणीपातळी खालावू नये आणि भूजल पातळी वाढवण्यास मदत होण्यासाठी, राज्य शासनाने महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजनेअंतर्गत ‘जलतारा (Jaltara)’ हा अभिनव उपक्रम सुरू केला आहे. या योजनेद्वारे पाणीपातळीत वाढ होऊन शेतकऱ्यांची प्रगती होणार आहे.
सरकारला मोठ्या धरणांचे बांधकाम करणे शक्य नसल्यामुळे ‘मागेल त्याला विहीर’ हे धोरण सुरू करण्यात आले आहे. विहिरींच्या माध्यमातून मोठ्या प्रमाणात जमिनीतील पाण्याचा उपसा केला जात असल्यामुळे भूजल पातळी घटत आहे.
ही स्थिती सुधारण्यासाठी जमिनीतील पाण्याचा उपसा कमी करून पाण्याचा पुनर्भरण आवश्यक आहे. यासाठी शासनाने जलतारा (Jaltara) योजनेची अंमलबजावणी सुरू केली आहे, ज्यामुळे पाण्याची पातळी वाढून शेतकऱ्यांना अधिक लाभ होईल.
जलतारा योजनेची संकल्पना
भारत सरकारने “Catch the Rain, Where it Falls, When it Falls” या तत्त्वावर आधारित धोरण आखले आहे. त्याअंतर्गत, शेतजमिनीतील उताराच्या ठिकाणी ४x४x६ फूट आकाराचे “Recharge Pit” म्हणजेच जलतारे तयार केले जातील. या खड्ड्यात मोठ्या दगडांनी भराव केला जातो. यामध्ये मुरूम किंवा छोटे दगड टाकले जात नाहीत, त्यामुळे पावसाचे पाणी त्या जागी थेट जमिनीत मुरते. यामुळे भूजल पातळी वाढते आणि शेतीला लागणाऱ्या पाण्याचा प्रश्न कमी होतो.
यापूर्वी प्रचलित असलेल्या शोषखड्ड्यांमध्ये माती, छोटे दगड घालून पाणी साठवण्याचा प्रयत्न केला जात असे. मात्र जलतारा (Jaltara) पद्धतीने पाणी अधिक प्रमाणात थेट जमिनीत मुरते आणि ते शेतातील विहिरीसाठी नैसर्गिक पूरक ठरते.
जलतारा योजनेचे फायदे:
- भूजल पातळी वाढवणे: शोषखड्ड्यांमुळे पावसाचे पाणी जमिनीत मुरते, ज्यामुळे भूजल पातळी वाढते.
- सिंचनासाठी पाणी उपलब्धता: भूजल पातळी वाढल्यामुळे शेतकऱ्यांना सिंचनासाठी आवश्यक पाणी उपलब्ध होते.
- उत्पादनात वाढ: पर्याप्त पाणी उपलब्ध असल्यामुळे शेतीचे उत्पादन वाढते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्नही वाढते.
- पर्यावरणीय संतुलन: जलसंधारणामुळे पर्यावरणीय संतुलन राखले जाते आणि जमिनीची गुणवत्ता सुधारते.
‘जलतारा’ योजनेचे महत्व:
शेतातील पाण्याचा योग्य निचरा करून भूजल पातळी वाढविण्यासाठी जलतारा (Jaltara) योजना हाती घेण्यात आली आहे. त्याची अंमलबजावणी सुरू आहे.
कोणता विभाग राबविणार ही योजना ?
महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजनेंतर्गत ही योजना राबविण्यात येणार आहे. त्यामुळे शेतकरी मजुरांच्या हाताला कामही मिळणार आहे.
रोहयो अंतर्गत केले जाणार काम:
जलतारा (Jaltara) या योजनेची अंमलबजावणी करण्याची जबाबदारी रोजगार हमी योजना विभागावर सोपविण्यात आली आहे. आपल्या परिसरातील कृषीसहायक, रोजगार सेवक यांच्याशी संपर्क साधून या योजनेचा लाभ घेता येईल.
पात्रता आणि अर्ज प्रक्रिया:
जलतारा (Jaltara) योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी खालील कागदपत्रे सादर करावी लागतात:
- ७/१२ उतारा
- ८ अ उतारा
- आधार कार्ड
- MGNREGA जॉब कार्ड
अर्ज करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी त्यांच्या गावातील कृषी सहायक किंवा कृषी पर्यवेक्षकांशी संपर्क साधावा .
“जलतारा (Jaltara) योजना” ही केवळ जलसंधारणासाठी नाही, तर ग्रामीण अर्थव्यवस्थेस बळकट करण्यासाठी एक प्रभावी पाऊल आहे. सरकारने या योजनेच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना दीर्घकालीन फायदा मिळावा, भूजल साठा वाढवावा आणि ग्रामीण जीवनमान उंचावावे, हा उद्देश ठेवला आहे.
पाण्याच्या प्रश्नावर उपाय शोधताना जलतारा (Jaltara) यासारख्या उपक्रमांची गरज अधिक आहे. योजनेच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी शासनाने जे धोरण आखले आहे ते निश्चितच महाराष्ट्रातील कृषी आणि पर्यावरण क्षेत्रासाठी सकारात्मक बदल घडवेल.
